Atların Beslenmesi ve Bakımı
Atların bakımı sanılanın aksine çok önemli olup, sıksık bakımının yapılması gerekir. Temizliğide bir o kadar önemli ve dikkat edilmelidir.
ATLARIN YEMLENMESİNDE GENEL KURALLAR
Atların mideleri beden iriliklerine göre çok küçüktür. Atlarda mide kapasitesi tüm sindirim kananlının % 70.8 ini teşkil eder. Bu nedenle atlar sık sık yemlenmelidir. Libitum (sınırsız) yemleme atlar için çok zararlı ve tehlikelidir.
Yemleme zamanları belirli aralıklarla ve belirli saatlerde yapılmalıdır (en ideali günde 4 kez). İki yemleme arasındaki süre açıldığında veya birkaç gün yem verilmediğinde at, yeme hücum ederek yer. Bu durum timpaniye ya da mide rupturuna (yırtılmasına) neden olabilir. Diğer yemleme kuralları sırası ile şunlardır;
Atlarda ideal yemlemesi sıralaması:
1. Su
2. Kuru Ot
3. Dane (kesif) yem şeklinde olmalıdır.
Su yemlemeden önce verilmelidir.
Dane (kesif) yemlerden hemen sonra su verilmesi çok sakıncalıdır.
Dane yemlerden hemen sonra verilen su midede bulunan yemi hemen bağırsaklara sevk eder ve atın sindirim sistemine bozar. Bu burum sancılara ve at bağlı ise konstipasyona ( kabızlık ) neden olur.
İşten,idmandan ve koşudan hemen sonra su verilmemelidir. Atın teri kuruduktan sonra ve çok soğuk olmayan su (mümkünse oda sıcaklığında) verilmelidir.
Atlara kaba yemler, dane yemlerden önce verilmelidir. Dane yemlerin midede daha uzun bir süre kalmasını temin etmek için,kaba yemden sonra ata az miktar su verilir. Bu su kaba yemin mideyi terk etmesini kolaylaştırır ve hızlandırır. Bundan sonra dane yem verilir.
Atlara verilen kesif ve kaba yemlerde mantar ve küflenme olmamalıdır. Yemlerin içerisinde küçük taş parçaları ve kum bulunmamalıdır. Bu durumlar sancıya neden olur.
Atlara verilen dane yemlerin (arpa-yulaf) kırılarak veya ezilerek verilmesi, yemlerin sindirilme derecesini ve atın yemden yararlanma gücünü artırır.
Atlar yem değişikliklerine karşı çok hassastırlar.teze ottan kuru ota veya kesif yeme geçişler tedrici olarak yapılmalıdır.
Atlara verilen kesif yem toz halinde ise (atlar kesif yem yemeden önce derin nefes alıp verirler) üst solunum yollarına kaçabilir. Bu sakıncayı önlemek için, kesif yemin üzerine elle hafif su serpilerek ıslatılır. Bu ıslatma işlemi at yem yemeğe başlamadan hemen önce yapılmalıdır. Kesif yemin önceden ıslatılması fermantasyona neden olabilir. Fermente olmuş yemler sancı tehlikesini artırır.
Yemlemeden hemen sonra ata idman yaptırılmamalı, iş hayvanı ise çalıştırılmamalıdır.
Ata yeterli miktarda yem verilmesine karşın, at zayıf ve güçsüz ise, önce iç parazit muayenesi yaptırılmalı ve sonra da dişlerine bakılarak gerekirse premollar ve molar dişler törpülenmelidir.
Her yaş ve cinsiyetteki atların en büyük düşmanı yağlanma ve istirahattır. Bu nedenle atlara yeterince idman yaptırılmalıdır.
Atlara verilecek günlük yem miktarı, atın çalıştırılıp çalıştırılmadığına, eğer çalıştırılıyor ise ağır veya hafif bir işte çalışmasına göre değişir.
Ağır bir işte çalışan atlar:
Her 100 kg canlı ağırlığa:
1 kg kaba yem (kuru ot)
1.5 kg kesif yem (Arpa veya yulaf)
Hafif bir işte çalışan atlara:
Her 100 kg canlı ağırlığa;
1 kg kaba yem
1 kg kesif yem
At çalıştırılmıyorsa:
Her 100 kg canlı ağırlığa;
1 kg kaba yem
0.5 kg kesif yem verilmelidir.
AT BARINAKLARI
At barınaklarına tavla denir. Tavlalar, çevrenin atlar üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacı ile inşa edilen binalardır. At yetiştiriciliğinde başarı tavladan başlar. Atların sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesi ve optimal düzeyde verim alınması, atın yaşamının önemli bir bölümünü içinde geçirdiği tavlanın hijyenik şartları taşıyıp taşımadığına bağlıdır. Tavla planlarının çizimi ve yapımı, için yaşayacak olan atların sağlık ve verimlerini etkilemeyecek bir düzeyde olmalıdır. At tavlaları inşa edilirken, tavla içinde en uygun çevre koşulları sağlanmalı, tavlanın iç kısmı en etkin şekilde yararlanmayı sağlayacak şekilde düzenlenmeli ve atların denetimi ve yönetimi kolay olmalıdır.
Tavlalar; açık ve kapalı olduklarına göre iki gruba , iç ayrıntılarına göre de bağ (sabit duraklı) ve bokslu olmak üzere iki tipe ayrılır. Kapalı - bağlı (sabit duraklı) tavlalar, genellikle soğuk iklime sahip olan bölgeler için tercih edilmelidir.
Tavlaların yapımında dikkat edilecek noktalar ;
Tavlanın yeri ;
Öncelikle tavlanın yapılacağı yerin seçimine dikkat edilmelidir. Tavlanın yapılacağı yer çevreye göre nispeten yüksek bir yer olmalı, bataklık ve su basma olanağı olan dere ya da ırmak kenarlarında olmamalıdır taban suyu temele yakın olmamalı, yağmur yağdığında taban suları temellere kadar yükselmemelidir tavla yerinin seçimi yapıldıktan sonra, tavla aşağıda maddeler halinde sıralanan özellikleri taşıyacak şekilde inşa edilmelidir.
Tavlanın yönü :
Tavlanın yönü bölgenin iklim şartlarına göre tespit edilmelidir.Soğuk ve sert iklimin hüküm sürdüğü bölgelerde tavlanın yönü Kuzeye, diğer bir deyiş ile, kuzey rüzgarlarına dönük olmamalıdır. Bu Tip tavlalar kışın soğuk olur. Sıcak veya ılıman bir iklimin hüküm sürdüğü bölgelerde tavlanın yönünün güneye veya batıya dönük Olması da tavlanın çok sıcak olmasına neden olur. Tavla içinde optimal sıcaklık 10-15 ºC olmalıdır.
Temel ve taban ;
Tavla temellerinin oturacağı zemin, bina yükünü taşıyabilecek gerilime sahip olmalı, temel duvarı taş veya betonarme olarak yapılmalıdır.Temel derinliği sıcak bölgelerde 30 cm,soğuk bölgelerde 60 cm� den aşağı olmamalı, temel genişliği 50 X 60 cm olmalıdır. Temelin toprak seviyesinden yüksekliği tek kolon temellerde 20-30 cm, sürekli duvar temellerde 30-50 cm olmalıdır. Gerekli durumlarda temellerde tecrit ve drenaj yapılmalıdır.Tavlarda taban, altlık (yataklık sap) kullanılıp kullanılmayacağına göre yapılmalıdır. Eğer tavlada altlık kullanılacak ise taban : ahşap, Beton, tuğla ya da sıkıştırılmış topraktan yapılabilir. altlık kullanılmayacak ise beton üzerine yumuşak ve esnek lastik döşeme şeklinde yapılabilir. Ayrıca tavla tabanı toprak seviyesinden 20-30cm yükseklikte ve su sızdırmaz bir şekilde yapılmalıdır.Tavla tabanının ahşap, beton, asfalt. Tuğla,lastik veya sıkıştırılmış topraktan yapılmasının hem hijyen ve hem de maliyet yönünden bazı avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Ahşap tabanlar, sıcak olmalarına karşılık hijyenik değildir,dayanıksızdır ve ıslandığında kayganlaşabilmektedir.Eğer bu tip taban yapılacak ise, tuğla büyüklüğünde ahşap takozlar beton zemin üzerine dikine döşenip takozların aralarına katran vb. bir tecrit maddesi akıtmak sureti ile yapılmalıdır. Beton ve asfalt tabanların en önemli mahsuru soğuk olmasıdır.Beton veya asfalt taban yapılmak istendiğinde, beton ve asfalt dökülmeden önce taş ile blokaj yapılmalı ve dövülerek sıkıştırılmalıdır. Atların kaymaması ve idrarın akmasını sağlamak için zemine hafif oluklar açılmalı ve yeterli eğim verilerek hafif pürüzlü bırakılmalıdır. Tuğladan yapılan tabanlar en uygun taban tipi olup. Dikine döşenerek fırınlanmış tuğlalar kullanılabileceği gibi özel oluklu tuğlalar da tercih edilebilir.Lastik tabanlar, yumuşak PVC veya poliüretandan yapılmış normal plakların beton zemin üzerine özel yapıştırıcılar ile kaplanması ile yapılır. Sıkıştırılmış topraktan yapılmış tabanlar maliyeti en düşük taban tipidir. Bu tip tabanların esnek ve yumuşak olması ayak sağlığı açısından yararlıdır. Bu tip tabanlar tırnakların doğal yumuşaklığını kurumasına yardımcı olur.Bu tip tabanların zemin tesviyesinin sık olarak bozulması, her sene zeminin tekrar tesviye edilmesi gereğinin ortaya çıkması ve temizlenmesinin zor olması en önemli sakıncalardır.
Duvarlar :
Tavla duvarları betonarme ,taş ve tuğladan yapılabilir.Bununla beraber duvarların ısıyı az ileten maddelerden yapılması daha uygundur.Gözenekli tuğla nispeten yalıtım görevi gördüğünden önerilebilecek en iyi malzemedir.Duvar yüksekliği en az 300 cm olmalıdır.
Kapılar ve Eşikler :
Tavla kapıları sürgülü ( raylı ) olabileceği gibi klasik kapı tipinde de yapılabilir.
Klasik kapı tipinde 180 derece açılı bir şekilde açılmalıdır.Her iki tipte de kapılar kasasına iyi bir şekilde oturmalı.Kilitler gömülü ve kapı keskin köşeli olmamalıdır.
Kapı ahşap veya metal malzemeden yapılabilir.Kapı boyutları 300 x 300 cm olmalıdır.Tavlaya atların binicileri ile birlikte girebileceği düşünülürse kapı yüksekliği 360 � 365 cm olmalıdır.Kapı eşikleri içten tavlanın zemini ile aynı seviyede , dıştan ise zeminden 4-8 cm yüksek olmalıdır.
Duraklar :
Kapalı bağlı tavlaların durak boyutları atların ırkına göre değişir.Hafif at ırklarında ( Arap,İngiliz ) yemlikler dahil durak genişliği 150-185 cm uzunluk ise 270-350 cm olmalıdır.
Durak ara bölme yükseklikleri durak tabanından itibaren 120-130 cm durak eğimi önden arkaya doğru % 1.5 olmalıdır.Duraklar ahır tabanı ile hemzemin olmamalı, ahır tabanından 10-15 cm yüksek yapılmalıdır.
Yemlikler :
Ergin atlar için yemliklerin üst tabandan yüksekliği 80-90 cm,yemlik uzunluğu,kaba yem için 75-90 cm,kesif yem için 30-40 cm,yemlik genişliği 50-60 cm,derinliği ise kaba yem için 50-60 cm,kesif yem için ise 20-30 cm olmalıdır.
Yemlikler beton,metal,ahşap ve plastik malzemeden yapılabilir.Yemlikler pürüzsüz,kolay temizlenebilir olmalı.Kenarları keskin veya köşeli olmamalıdır.
Yemliklerin ön tarafında en az 100 cm yem dağıtım yolu bırakılmalı, yemliklerin ortada olduğu çift sıralı tavlalarda ise yem dağıtım yolu 250 cm olmalıdır. Servis yolu genişliği tek sıralı tavlalarda en az 150 cm, çift sıralılarda ise 350 cm olmalıdır.
Çatı ;
Tavlanın çatı örtüsü tavlayı yağışlardan ve diğer dış etkenlerden koruyacak, çatı makasları ise çatı örtüsünün kar ve rüzgar yükünü taşıyabilecek güçte yapılmalıdır.Çatı örtü malzemesi olarak kiremit, eternit veya oluklu saç kullanılabilir.İklim şartlarına göre ve gerekli durumlarda çatılarda cam yünü, polietilen, polistrafor veya perlit kullanılarak izolasyon yapılmalıdır.
Tek sıralı tek eğimli,çift sıralı tavlalarda kırma çatı tipi kullanılmalıdır.Çatı eğimi en az % 25 olmalıdır.
Pencereler :
Tavlalarda atların teneffüs ettiği havanın temiz veya kirli oluşu atların sağlığı ve buna bağlı olarak da performansları üzerine etki eder. Kirli hava nedeni ile atların gıda metabolizması bozulur , kan teşekküllü ve vücut direnci azalır.Aynı zamanda kirli hava,hastalıklarında kolayca yayılmasına neden olur.Deneyler,havalandırma sisteminin mükemmel olduğu tavlalarda hastalık oranının çok düşük olduğunu,atların yemlerini iyi değerlendirdiklerini ve performanslarının yükseldiğini göstermektedir.Tavlaların havası şu nedenlerle çok çabuk bozulur.
- Solunum ile havadaki oksijen miktarının azalması ,
- Karbondioksit,amonyak ve sindirim sisteminde teşekkül eden gazlar.
- Su buharı ve rutubet.
- Temizlik , tımar ve yem verme esnasında meydana gelen tozlar.
Evcil hayvanlar her bir kg canlı ağırlık için saatte ortalama 300 cm karbondioksit gazı çıkarırlar. Her biri ortalama 500 kg canlı ağırlığa sahip 20 başlık bir tavla düşünelim. Bu atlar saatte 500 x 20 x 300= 3.000.000 cm karbondioksit gazı çıkarır. Ayrıca, ahıra giren temiz havanın her litresinde 0.3 cm karbondioksit gazı mevcuttur. Atların çıkardıkları karbondioksit �den başka, tavlada bulunan mikroorganizmalar da karbondioksit meydana getirdiklerinden, temiz hava ihtiyacı biraz daha fazla hesap edilmelidir. Ortalama olarak 500 kg ağırlığındaki bir ata saatte 55-75 metre kare temiz hava hesap edilir.
Havalandırmanın iyi yapılmadığı tavlalarda rutubet oranı da yükselir.Tavlalarda rutubet oranı % 60-80 arasında olmalıdır.
Pencerenin m2 olarak yüzölçümü,farklı iklim koşullarında yapılacak tavlalar için,tavla tabanı alanın metrekare olarak yüzölçümünün 1/ 10-1/20 arasında değişmelidir.Pencereler ahşap,metal,sert plastik ve benzeri bir malzemeden yapılabilir.Gerekli durumlarda pencere dışına sineklik ve panjur takılabilir.
Kapalı Bokslu Tavlalar :
Kaplı bokslu tavlalarda,tavla içi tek veya çift sıralı bokslar şeklinde düzenlenmeli ve bokslar çift sıralı ise sıralar arasında 350 cm genişliğinde bir servis yolu bulunmalıdır .
Boksların boyutları atların ırklarına ve yaşlarına ve hatta kullanım amacına göre değişir.
Ergin ve hafif at ırkları için 300 x 350 cm iki yaşlı taylar için 300 x 300 cm sütten kesilmiş taylar için 200 x 200 cm,doğum boksları ise 300 x 400 cm veya 400 x 400 cm boyutlarında olmalıdır.Bokslar arası ara bölme yükseklikleri ise 190-220 cm arasında yapılmalıdır . Boks kapıları sürgülü (raylı) veya 180 derece dışa açılı bir şekilde ve genişliği ise en az 120 cm olmalıdır.
Tımar
Tımar , atın derisinde bulunan kir ve tozların temizlenmesidir. İki tımar bir yem yerine geçer diye bir Türk özdeyişi varsa da bu özdeyiş atın bakım ve temizliğine özen gösterilmesinin önemini belirtir. Gerçekte tımarın, ata verilen yem ile ilgisi yoktur. İhtiyacı kadar yem verilmeyen bir atı tımar ile gerekli olan kondisyonda tutmak mümkün değildir. Tımar, atın önemli ölçüde deri solunumunu kolaylaştırır, ata huzur verir ve yemini iştahla yer.
Ata tımar her gün ve binilmeden önce mutlaka yapılmalıdır. Eyer ve kolon kıllar arasında bulunan kir, toz ve özellikle küçük saman-ot çöpleri deriyi rahatsız eder.
Böyle durumlarda atın huzuru kaçar, şaha kalkar ve binicisini sırtından atabilir. Hatta deri sıyrıklarına neden olabilir ve bu sıyrıklar tedavi edilene kadarda binilmez. Atların tımarında kullanılan özel tımar malzemeleri vardır. Tımar önce kaşağı yada sert bir fırçanın dairesel veya ileri geri aşağı yukarı hareketlerle bedene sürülmesi ile başlar. Yapılan bu hareketler tüy yatımının aksi yönünde olmalıdır. Bu hareketler ile kir ve tozlar temizlendikten sonra daha yumuşak bir fırça tüy yatımı yönünde sürülerek tımara devam edilir. Yüz ve bacakların karpal ve tarsal eklemlerden aşağı kısımları kıl gebre ile temizlenmelidir. Yele ve kuyruk, derin olmayan kalın dişli tarak ile taranarak temizlenir. Ata binilmeden önce ve binildikten sonra tırnak ve çatal bakımı yapılmalıdır. Tırnak tabanı temizleme kancası ile temizlenmelidir. Atlar çalıştırıldıktan ya da yarıştan sonra terleri alınmalıdır. At çok terli ise ter sıyırma spatülü kullanılmalıdır. Teri alınmayan atlar kaşınmak için sağa sola sürünürler ya da yuvarlanırlar. Bu durumlar yaralanmalara neden olabilir. İş atlarının yelesi her sene kıl dibinden üç parmak yükseklikte makas veya tıraş makinası ile kuyruk kılları ise tarsal eklem hizasında kısa olmamak üzere istenen boyda makas ile kesilebilir. Binek atlarının yeleleri kesilmez. Kuyruk kılları ise iş atlarında olduğu gibi kesilebilir ya da topuz yapılabilir. Yarış ve spor atlarının yeleleri ve kuyrukları kesilmez , ancak yeleleri örülebilir, kuyruk kılları ise topuz yapılabilir. Atlar şampuan yada sabun kullanarak yıkanabilir.Vücuttaki şampuan ya da sabunu durulamak için tazyikli su püskürtülür. Su püskürtme esnasında suyun kulaklara kaçmamasına dikkat etmek gerekir. Başın yıkanması için sünger kullanılır . Vücut üzerindeki suyun alınması için de ters sıyırma spatülü kullanmak yararlıdır. Ayrıca kurulamak için havlu kullanılır. Yıkama ve kurulama bittikten sonra at güneş ışığında biraz bekletilmeden boksuna alınmamalıdır. Aksi durumda solunum yolları hastalıkları ortaya çıkabilir, atlar gerektiğinde yüzdürülebilir. Yüzdürme özellikle hafif adale incinmelerinin tedavisinde yararlı olmaktadır.
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
