[RasitTunca]

KUR’ÂN’IN TEMEL KONULARI

Kur’ân okumalarının bir başka şekli de mukabele olarak asr-ı
saadetten bize intikal etmiştir. Mukabele bir kişinin Kur’ân
okuyup diğer kişi ya da kişilerin onu dinlemesi ve okuduğunu
kontrol etmesidir. Bu şekilde hem Kur’ân nüshaları hem de oku-
nan Kur’ân her defasında yeniden kontrol edilir, okuyan ya da
dinleyenler hatalarını düzeltir. Mukabele, Hz. Peygamber (a.s.)
döneminden gelen bir gelenektir. Asr-ı saadette Peygamberimiz
her sene Cebrail ile Kur’ân ayetlerini ve surelerini mukabele
ederlerdi. Bazen Peygamberimiz okur Cebrail dinler, bazen de
Cebrail okur Peygamberimiz (a.s.) dinlerdi. Hicretin 10. yılında
Peygamberimiz (a.s.) ömrünün sonuna yaklaştığını hissetmişti ya
da bu ona bildirilmişti. O sene Cebrail ile iki defa Kur’ân’ı mu-
kabele etmişlerdi. Bu son mukabele idi. Bu şekilde Kur’an karşı
tarafa arz edildiği için buna mukabele veya muaraza denilmiştir.
(Bk. Buhari, Fedailü’l-Kur’ân, 7; Ahmed, II/399; VI/282)
Kur’an sürekli okunması, mukabele ve müzakere edilmesi,
üzerinde düşünülmesi gereken bir kitaptır. Zira Kur’ân’daki her
cüz sanki müstakil bir kitaptır ve farklı konular ile insanlardaki
iman, ibadet ve ahlak bilincini yenilemekte, güçlendirip diri tut-
maktadır. Elinizdeki bu çalışma da Kur’ân okumalarında faydalı
olması ve bir takva (sorumluluk) bilinci kazandırması için her
cüzden 3 temel konu seçilerek oluşturulmuştur. Kur’ân okurken
bitirilen cüzden sonra o cüzdeki temel konuları/meseleleri ve
mesajları yeniden hatırlamak ve genel hatlarıyla anlamak/müza-
kere etmek hayatımızı ve toplumları değiştirecektir. Bu nedenle
camide ya da evde her cüz okumalarından sonra söz konusu
cüzle ilgili bölümün bu eserden okunması ve müzakere edilmesi
güzel sonuçlara yol açacaktır.
Kur’ân’ı her okuyuşta ya da her hatimde; farklı gözle ve he-
defle okumak tavsiye edilir ki hem okuyucunun zihni diri kalsın
hem de her okuyuşta Kur’ân’ın farklı bir yönünü keşfetsin.


BİRİNCİ CÜZ
(s. 1-20)

Allah, indirdiği kitap ile insanlara
yol gösterir.


Bu cüz, Fatiha suresi ile başlar ve Bakara suresi ile devam
eder. Bu kısımdaki 3 konu (mesaj) şunlardır:

1. HAMD BİLİNCİ

İlk ve Son Sözümüz Yüce Allah’a Hamd ve Teşekkür Olmalı
Kur’ân, Fatiha suresi ile başlar. Bu surede Kur’an hakkında
çok önemli özet bilgiler verilir. Fatiha suresi, diğer surelerin
bir anahtarı niteliğindedir. Öncelikle düşünme ve dua adabı
öğretilir. Besmele ile başlayıp hamd (Allah’a teşekkür) ile devam
etmek bu eğitimin bir parçasıdır. Bu surede Kur’ân’ın üç temel
konusu olan; tevhid, risalet ve ahiret özetlenir.
Ayrıca her gün Fatiha suresi ile Allah’a söz veririz:
“(Ey Rabbimiz)! Biz ancak sana kulluk eder ve ancak senden
yardım dileriz.”
Sonra bir dua ile (aslında en önemli duadır bu) Allah’a yöne-
liriz: “Bizi doğru yoldan ayırma.”
Sure bu şekilde Allah’a kulluk sözü (ahid) ve yardım isteme
(dua) bilinci ile tamamlanır.

2. TAKVA BİLİNCİ

Kur’ân, Sorumluluk (Takva) Bilinci Taşıyan İnsanlara
Rehberlik Eder
Bu cüzde Fatiha’dan sonra Bakara suresi gelir. Bakara, Kur’ân’ın
en uzun suresidir. Sure girişinde Kur’an’ın rehberlik misyonun-
dan bahsedilir. Buna göre 3 grup insan ortaya çıkar:
a. Kur’ân’ın rehberliğini kabul edip takva (sorumluluk) bilin-
cine ulaşan müminler,
b. Bu rehberliği kesinlikle kabul etmeyip reddeden ve vahye
karşı gözünü, kulağını ve kalbini kapatan kâfirler (kalpleri mü-
hürlü kişiler),
c. Vahyi kabul etmiş gibi görünen kalpleri hastalıklı, korkak
ve şahsiyetsiz münafıklar.

3. TARİH BİLİNCİ

İlk İnsan Bir Peygamberdir, Hz. Adem’le Birlikte Tarihte
Bütün Peygamberler İnsanlara Rehberlik Etmişlerdir
Bu kısımda vahyin muhatabı insanlar ve davranış biçimleri
ile ilgili tarihten iki örnek verilir; bunlar âdeta tarihin kırılma
noktalarıdır:
a. İlk Dönem: İlk insan Hz. Adem ile başlayan tevhid ve şirk
mücadelesi görülür. Hz. Adem ve eşini kandırması ile cennetten
yeryüzüne indirilen insan ile ebedî düşmanı şeytan arasındaki
savaşın başlama dönemidir.
b. Orta Dönem: İsrailoğulları ile devam eden tevhid ve şirk
mücadelesi dönemidir. Bu dönemde kendilerine vahiy toplumu
misyonu/sorumluluğu verilen Hz. Musa ile İsrailoğulları ve on-
ların başarısız olmalarına sebep olan etkenler anlatılır. Âdeta
Muhammed ümmetinden bu hatalara düşmemeleri istenir.

İKİNCİ CÜZ
(s. 21-40)

İslam toplumu bilinç eğitimi ile inşa edilir:
Allah’a kulluk bilinci ile yönelenler, helal
kazanç ile dengeli aileler kuranlar, günah ve
suç işlemekten kaçınanlar bu konuda ilk adımı
atmış olurlar.
(İkinci cüzde; Bakara suresinin orta kısmı bulunmaktadır.
Önceki cüzde İsrail oğullarının hatalarından ve günahlarından
bahsedildi. Bunlar Kitabı ve Peygamber’in yolunu terk etmekten
kaynaklanıyordu. Bu cüzde de Muhammed (a.s.) ümmetine aynı
hatalara düşmemeleri için temel ahkam konuları hatırlatılmak-
tadır. Bu kısımdaki 3 konu (mesaj) şunlardır:

1. İBADET BİLİNCİ

Vahyin Rehberliğinde Sadece Allah’a Kulluk Edilmeli
Burada namaz, oruç, hac ve infak konuları anlatılır. Hz. Adem
(a.s.)’den itibaren emredilen temel ibadetler ile insanlık tarih boyu
eğitilmiştir. Son din İslam ile bu eğitim mükemmele ulaşmıştır.

2. HELAL KAZANÇ VE AİLE BİLİNCİ

Vahyin Rehberliğinde Helal Kazanmak ve İyi Bir Aile
Kurmak Gerekir
Ticaret, helal gıda-helal kazanç, faizden kaçınmak, evlilik ve
boşanma adabı, süt akrabalığı, yemin ve vasiyet gibi konular
açıklanır. İnsanın sosyal hayatı vahye göre yeniden düzenlenir.

3. GÜNAH İŞLEMEME BİLİNCİ

Vahyin Rehberliğinde Salih Bir İnsan Olmak Gerekir
İnsan öldürmenin günahı ve cezası gibi bazı konular aktarılır
ve her konuda Müslümanca tavır göstermemiz istenir. Çünkü
günah ve suç oranının yükseldiği toplumlarda can/mal güvenliği
ve bereket ortadan kalkar.

ÜÇÜNCÜ CÜZ
(s. 41-60)

İslam toplumunda bilinç eğitimi önemlidir:
Akaidi düzgün ve güçlü olanlar bu yolda Allah’a
tam teslim olarak ikinci adımı atmış olurlar.

Üçüncü cüzde; Bakara suresinin son tarafı ve Al-i İmran su-
resinin baş tarafı bulunmaktadır. Bu kısımdaki 3 konu (mesaj):

1. TEVHİD İNANCI VE DUA BİLİNCİ

Vahyin Rehberliğinde Muvahhid Bir İnsan Olmak ve Her
Zaman Allah’a Dua Etmek Gerekir
Bakara suresinin son kısmında inançla ilgili iki bölüm
bulunmaktadır:
a. Birisi Ayetü’l-kürsidir ki, bu ayette tevhid inancı bağlamında
Allah’ın gücü ve otoritesi tanıtılır.
b. Diğeri de Bakara suresinin Amene’r-rasulü olarak bilinen
son iki ayetidir; burada da iman yenileme ve söz verme, ayrıca
hayatî bir dua bulunmaktadır

2. AHİRET BİLİNCİ VE DİRİLİŞ ÖRNEKLERİ

Vahyin Rehberliğinde Ahiret İnancı Güçlenmeli ve Hesap
Günü Unutulmamalı
Bakara suresinin sonundaki bir diğer önemli konu ise diriliş
örnekleridir. Allah Teâlâ insanların ahiret inancını güçlendirmek
için dünyada bazı diriliş örnekleri göstermiştir. Bunlar Hz. İbra-
him (a. s.) ve Hz. Uzeyr (a. s.) döneminde yaşanmış örneklerdir.
Bu örneklerden bir başkası ileride gelecek olan Ashab-ı Kehf’tir.

3. ALLAH’A TESLİMİYET BİLİNCİ

Hayatın Her Alanında Müslümanca Yaşamak
Al-i İmran suresi; Bakara suresinin devamı niteliğindedir. Ba-
kara suresinde Yahudilerin hataları anlatılırken bu surede de
Hristiyanların hataları anlatılır. Daha surenin başında Kur’ân
ayetlerinin muhkem (açık) ve müteşabih (kapalı) olarak iki kısım
olduğu açıklanır. İnanç, ibadet, ticaret, evlilik ve ahlak gibi ko-
nularla ilgili ayetler muhkem kapsamındadır. Muhkem ayetlere
hem iman edilir hem de onlarla amel edilir. Müteşabih ayetlere
gelince onlara sadece iman edilir; yorum, tefsir ve tevil edilmez.
Hz. İsa’nın babasız doğuşu da bu müteşabih konulardandır ve
Allah’ın bir mucizesidir. Önceki ehl-i kitaptan Yahudiler muhkem
ayetlerde (ahkamda) hata ettiler, Hristiyanlar da müteşabih (kapa-
lı, mucizevî) konularda hata ettiler. Bu cüzde Meryem validemiz
ve Hz. İsa’nın doğuşu ve gençliği anlatılır (35-58. ayetler arası), sonra
da konu şu ayetle tamamlanır. ‘İsa’nın durumu Adem’in durumu
gibidir. Allah Adem’i topraktan yarattı..’ Burada Hristiyanlara bir
mesaj verilir: Siz Hz. İsa’nın babasız doğmasını yanlış yorumladınız
ve hemen ‘Tanrı’nın oğlu’ dediniz, haşa.. Halbuki onun durumu
Hz. Adem’in durumu gibidir, mucizedir. Ayrıca Hz. Adem hem
annesiz hem de babasız yaratılmıştır. Bunlara rağmen o insandır
ve insan peygamberdir. Dolayısıyla Hz. İsa da bir insandır ve insan
peygamberdir

DÖRDÜNCÜ CÜZ
(s. 61-80)

İslam toplumu bilinç eğitimi ile inşa edilir:
İnandıklarını tebliğ edenler, sonra kadere
iman edip insanların haklarını çiğnemekten
kaçınanlar bu yolda üçüncü adımı atmış olurlar.

Dördüncü cüzde; Al-i İmran suresinin son tarafı ve Nisa su-
resinin baş tarafı bulunmaktadır. Bu kısımdaki 3 konu (mesaj):

1. TEBLİĞ

Al-i İmran suresinin baş tarafında Hristiyanların hatalarından
bahsedildi. Bu hataları;
a. Müteşabih (akılla bilinmeyen/karmaşık) konularda tevil
yapmaları,
b. Babasız doğmasından dolayı Hz. İsa’ya Tanrı’nın oğlu
demeleri,
c. Bir de ruhbanlık diye bir sınıf uydurup tebliğ ve cihadı terk
etmeleriydi (toplumdaki ve dünyadaki kötülüklere ve haksızlık-
lara sessiz kalmalarıydı).
Onların müteşabihdeki hatalarına; Hz. Adem’in de annesiz ve
babasız yaratıldığı halde ona Tanrı’nın oğlu denilmediği hatır-
latılıp, Hz. İsa’nın da aynı şekilde yaratıldığı ve onun da insan
olduğu açıklandı. Bu cüzde ise onların ikinci hatası ruhbanlığa
cevap verilmektedir. Ruhbanlıkla bir köşeye çekilme yerine, ülke
içinde tebliğ yapılması, ülke dışından gelen saldırılara karşı da
cihad ve savaş yapılması gerektiği anlatılmaktadır. Savaşın bir-
takım sonuçları ve problemleri bulunmaktadır. Bunlardan birisi
de yenilmek ve mağlubiyettir. Allahu Teâlâ burada, Uhud sa-
vaşının sonucu üzerinden Müslümanların nasıl davranmaları
ve münafıkların propagandasına karşı nasıl hazırlıklı olmaları
gerektiğini anlatır.

2. ALLAH’IN TAKDİRİNE TESLİMİYET

Bu cüzün sonunda ise güzel bir dua vardır (bk. Âl-i İmran, 3/191-
194). Bakara suresindeki muhkem ayetlerde hata yapılmaması,
hataların affedilmesi ile ilgili duadan sonra Âl-i İmran suresinde
de müteşabih konularda hata yapılmaması ile ilgili bir dua bulun-
maktadır. Bunun çaresinin Allah’ın gücünü/otoritesini anlamak
ve teslim olmaktan geçtiği açıklanmaktadır.

3. TOPLUMSAL HAK BİLİNCİ

Ayrıca bu cüzde Nisa suresinin baş tarafı da bulunmaktadır.
Nisa suresinde savaş sonrası toplumdaki problemler ve çözüm
yolları anlatılmakta; yetimler, miras, vasiyet ve ahlaki seviyenin
korunması ile ilgili hükümler açıklanmakta ve şahsiyetli bir top-
lumun inşası emredilmektedir.


BEŞİNCİ CÜZ
(s. 81-100)

İslam toplumu bilinç eğitimi ile ihya
edilir: Savaşta ve barışta insan haklarını
çiğnemeyenler doğru bir strateji geliştirerek
bu yolda dördüncü adımı atmış olurlar.

Beşinci cüzde; Nisa suresinin orta kısmı bulunmaktadır. Nisa
suresinin baş tarafındaki aile hukuku konuları burada da devam
etmektedir. Bu kısımdaki 3 konu (mesaj):

1. EVLİLİKTE HAK BİLİNCİ

Evlenilmesi yasak olan kadınlar (mahremlik, süt akrabalığı
veya başkasıyla evli olanlar), helal kazanç, aile içi sorumluluk
ve kocanın görevleri, ibadet bilinci, içki gibi zararlı alışkanlıkları
terk ve tevhid bilincinin oluşması...

2. SAVAŞTA HAK-ADALET BİLİNCİ

Zalimlere karşı savaş, mazlumları korumak, savaşta vakit na-
mazlarını kılma şekli (kasr-ı salat ve salat-ı havf (Nisa, 4/101-102),
ayrıca Allah’ı sürekli zikretmek (Nisa, 4/103) ve sabırlı (dayanık-
lı/dirençli olmak)

3. STRATEJİ BİLİNCİ

Amaçları İslam’ı yok etmek olduğu halde Müslüman görünen
münafıkların nifak hareketleri bilinmeli, onlarla meşru bir şekilde
mücadele edilmelidir.
Müslüman Allah yolunda samimi olarak çevresine güzel bir
örnek olmalı, selamı yaymalı, iyilik ve güzellikte sağduyulu insan-
larla birlikte hareket etmeli, toplumsal sorunlara duyarlı olmalı,
dünyevi arzulara kapılmadan ihsan sahibi olarak hayatında doğru
stratejiler geliştirilmelidir.

Kaynak :

Rıfat ORAL
Ankara - 2020
Diyanet YAYINLARI
KUR’ÂN’IN TEMEL KONULARI BÖLÜM1